Colombey-les-Deux-Églises, een dorpje halverwege Reims en Dijon, valt van verre al op door het bijzondere kruis dat deze plaats markeert: het Kruis van Lotharingen, symbool van de Vrije Fransen in de Tweede Wereldoorlog. Je bent hier in het bedevaartsoord waar elke Fransman een keer geweest moet zijn: de plaats waar Charles de Gaulle jarenlang woonde en werkte.
De beroemde staatsman en generaal woonde en werkte sinds 1934 in La Boisserie, een voormalige brouwerij in Colombey-les-Deux-Églises. Het gebouw lag strategisch. Hier was De Gaulle als hoge militair – op dat moment luitenant-kolonel – nooit ver weg van een van de vele kazernes in Noordoost-Frankrijk. Het was ook een rustige plek waar zijn kinderen, en vooral zijn jongste dochter Janne die leed aan het syndroom van Down, in alle rust konden opgroeien. Nog steeds is het huis in de familie; zijn kleinkinderen verblijven er regelmatig. Het huis en het bescheiden park eromheen kun je bezichtigen. Gelukkig maar, want dit kan met recht een historische plek genoemd worden.
De Géneral trok zich hier terug vanuit de hectiek van Parijs tijdens zijn jaren als Président de la République (1958-1969). Om er vervolgens te werken in zijn kantoor op de begane grond van een later door hem aangebouwde toren. Vanaf zijn werkplek had hij zicht op het heuvelachtige Franse platteland én keek hij westwaarts precies in de richting van Parijs. Dit moet de plek zijn geweest waar hij ‘une certaine idée de la France’ ontwikkelde, het ‘concept’ waarmee hij het moderne Frankrijk voor een belangrijk deel vorm en inhoud heeft gegeven (zie kader).
In La Boisserie stond hij maar één huiselijk bezoek van een buitenlands staatshoofd toe: dat van Konrad Adenauer in 1958. Hiermee legde hij de basis voor de naoorlogse Frans-Duitse vriendschap. Met de verschrikkingen van de oorlog nog vers in het Franse geheugen wilde hij vooral de Fransen laten zien hoezeer het hem ernst was om de Franse erfvijand, waarmee hij ook zelf twee oorlogen had uitgevochten, tot vriend te maken. De kamer waar Adenauer sliep is gesloten voor publiek. Het schijnt dat alles er nog precies zo bij ligt als toen de voormalige kanselier er de deur achter zich dicht trok.
Op deze plek moet De Gaulle het concept hebben ontwikkeld, waarmee hij het moderne Frankrijk vorm en inhoud gaf
Bijna dagelijks komen scholieren en studenten langs om kennis te nemen van wat wel ‘de geboorteplaats van het moderne Frankrijk’ kan worden genoemd. De eigenaren van Domaine de Rennepont, de B&B waar ik tijdens mijn bezoek verbleef, vertelden me dat ze regelmatig oudere Fransen ontmoeten die nog één keer een saluut willen geven aan ‘mon Général’. Zijn graf op het dorpskerkhof naast de kerk is overigens opvallend sober, net als zijn uitvaart in 1970, waarbij alleen familie, vrienden en dorpsgenoten aanwezig waren. De politiek nam later afscheid in Parijs.
Hoogtepunt van een bezoek aan Colombey-les-Deux-Églises is zonder meer het indrukwekkende Mémorial Charles de Gaulle. In dit uitgebreide museum, even boven het dorp en vlak onder het reusachtige Kruis van Lotharingen, word je meegenomen langs het leven van de Franse staatsman. Je ziet hier onder meer de auto’s waarin hij zich verplaatste, waaronder de Citroën DS waarin hij en zijn vrouw een aanslag overleefde van de Organisation de l’Armée Secrète, een terreurorganisatie ontstaan uit het verzet van vooral militairen tegen de Algerijnse onafhankelijkheid. Je kunt tevens de loopgraven bezoeken, waarin hij diende in de Eerste Wereldoorlog. Ook krijg je in het museum een idee van het groeiende verzet eind jarig zestig tegen de wat autoritaire democraat De Gaulle.
De Gaulle was voor mij dé reden om naar Colombey-les-Deux-Églises te gaan, maar er nog is veel meer te ontdekken in de directe omgeving. En dat terwijl dit dorpje in de Haute-Marne van oorsprong nogal onbeduidend is. Zo vind je op een kwartiertje rijden van het dorp nóg een plek die een bezoek waard is: het kasteel waar een andere grand’homme verbleef tussen 1734 tot 1749, namelijk Voltaire. De schrijver vond er een veilige plek na publicatie van Lettres Philosophiques, de serie essays die leidde tot een arrestatiebevel. Vanuit Parijs vluchtte hij naar het Château de Cirey in Cirey-sur-Marne (Haute-Marne), toen nog een onafhankelijk gebied, op uitnodiging van de markiezin Gabrielle Émille de Breteuil. Met haar onderhield hij jarenlang een bijzondere relatie en uiteindelijk trok zij ook, vanuit Parijs, bij hem in: het werd een van de meest vurige en intellectuele liefdesverhoudingen uit de Franse geschiedenis.
Naast alle historie in deze bedevaartsplaats is het ook om een heel andere reden goed toeven hier. Je bevindt je namelijk vlak naast de zuidelijke Champagnestreek: de Côte des Bar, een gebied dat ooit de ‘Champagne deuxième zone’ werd genoemd. In die tijd, begin 20e eeuw, probeerden de grote Champagnehuizen in het noorden zelfs om het gebied de officiële Champagne-status te ontnemen. Zonder succes! Misschien heeft de Côtes de Bar wel juist daarom zijn charme behouden, waardoor het de laatste jaren sterk aan populariteit wint. Deze ontwikkeling heeft ertoe geleid dat vernieuwende champagneboeren zich hier hebben gevestigd; meer dan in het noorden wordt hier geëxperimenteerd met andere druiven, zoals de Pinot Blanc. Ook is het hier vooral biologische champagne wat de klok slaat. Ik ben benieuwd wat er nog meer valt te ontdekken en kom graag terug!
Het is lastig om in enkele zinnen het belang van De Gaulle voor het moderne Frankrijk te omschrijven. Als een relatief onbekend figuur richtte hij zich in Londen op 18 juni 1940 tot het Franse volk met zijn beroemde BBC-radiotoespraak L’Appel du 18 Juin. Hij kreeg die kans van Churchill, die hem later ook erkende als de vertegenwoordiger van het Frankrijk dat de oorlog wilde voortzetten: de Vrije Fransen.
Langzaam maar zeker verwierf hij de steun van andere Franse gebieden die braken met de collaborerende Vichy-regering, waardoor hij ook militair kon bijdragen aan de oorlog. Een Franse pantserdivisie bevrijdde Parijs in 1945 en De Gaulle werd de staatsman die met succes onder meer een Duitse bezettingszone opeiste naast de Grote Drie én een vaste zetel in de Veiligheidsraad voor Frankrijk.
Net als Churchill werd ook De Gaulle bij de eerste verkiezingen na de oorlog vervangen. Ruim tien jaar later, in 1958, was het wederom De Gaulle die als enige in staat gesteld werd om een einde te maken aan de politieke en militaire chaos die ontstaan was door de oorlog in Algerije.
Nu kon hij als president ‘une certaine idée de la France’ realiseren. Dat deed hij in de eerste plaats met een nieuwe grondwet voor de 5e Republiek, die een einde maakte aan jarenlange politieke instabiliteit. De Algerijnse oorlog, die Frankrijk jarenlang verscheurde, werd beëindigd en ondertussen werd vaart gemaakt met een eigen Frans atoomprogramma; La Force de Frappe moest voorkomen dat de schande van juni 1940 ooit herhaald zou worden.
Economisch ging het voor de wind. Zijn presidentschap, dat eindigde in 1969, viel samen met de beste jaren van de Trente Glorieuse, een ongekende groei die Frankrijk nooit meer heeft laten zien. Maar het is vooral politiek dat het ‘Gaullisme’ in Frankrijk een referentiepunt van belang blijft. Iedere Franse president na hem zoekt naar een eigen positie, maar vooral een eigen verhouding tot Charles de Gaulle en zijn ‘certaine idée de la France’.
Meer weten over De Gaulle? Bezoek het Mémorial De Gaulle of lees De man die nee zei van de Nederlandse historicus H.L. Wesseling.